احیای شراکت طلایی ایران و ونزوئلا
کاراکاس میزبان راهبرد تازه تهران در قبال موافقت‌نامه‌های خاک خورده
۱۲ خرداد ۱۴۰۴
نویسنده: فائزه ظهیری، دانشجوی مقطع دکتری ارتباطات دانشگاه آزاد تهران شمال
حضور دکتر قالیباف در ونزوئلا به‌عنوان نخستین مقصد سفر دوره‌ای وی به آمریکای لاتین باهدف پیگیری اجرای موافقت‌نامه‌هایی است که طی مدت 19 سال میان دو کشور به امضا رسیده اما علیرغم ظرفیت‌ها و فرصت‌های بسیار دو کشور، اجرای آنها همچنان مغفول مانده است.
روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری بولیواری ونزوئلا طی دو دهه گذشته همواره بر پایه اشتراکات سیاسی، ایستادگی در برابر نظام سلطه و نگاه مشترک به نظم جهانی چندقطبی شکل‌گرفته است. دو کشور به‌عنوان اعضای جبهه مقاومت در عرصه بین‌الملل، همواره بر ضرورت همکاری‌های راهبردی در حوزه‌های انرژی، فناوری، کشاورزی، صنعت و تجارت تأکید کرده‌اند؛ اما آنچه این روابط را با چالش مواجه کرده، فاصله معنادار میان اراده سیاسی و اجرای عملی توافقات است.
3 میلیارد دلار در گذشته؛ کمتر از 200 میلیون دلار امروز
در دهه ۱۳۸۰، سطح همکاری‌های ایران و ونزوئلا به بالاترین حد خود رسید. در آن مقطع، حجم مبادلات دوجانبه به بیش از 3 میلیارد دلار افزایش یافت و پروژه‌های متعددی در حوزه‌هایی چون مسکن، نفت، خدمات مهندسی، صنایع دارویی و حمل‌ونقل اجرایی شد.
بااین‌حال، در سالهای بعد، این روند رو به افول گذاشت و امروز آمار تبادلات تجاری دو کشور به کمتر از 200 میلیون دلار در سال رسیده که رقمی بسیار ناچیز نسبت به ظرفیت‌های موجود است.
سند همکاری ۲۰ سالهای که روی کاغذ مانده است
خردادماه سال ۱۴۰۱ بود که سند جامع همکاری ۲۰ساله میان ایران و ونزوئلا با حضور رؤسای جمهور دو کشور در تهران به امضا رسید. این سند، چارچوبی بلندمدت برای همکاری در حوزه‌های نفت، گاز، پتروشیمی، انرژی‌های نو، کشاورزی، دارو، آموزش، حمل‌ونقل و خدمات مهندسی بود. سال بعد یعنی در خرداد ۱۴۰۲ نیز طی سفر شهید رئیسی رئیس‌جمهور وقت به کاراکاس، ۱۹ سند اجرایی دیگر نیز در همین چارچوب به امضا رسید تا تعداد موافقت‌نامه‌های میان دو کشور به حدود 70 فقره برسد.
بااین‌حال باگذشت بیش از 2 سال از امضای این سند، هنوز نتایج ملموسی از اجرای آن در حوزه تجارت، سرمایه‌گذاری یا تبادل فناوری مشاهده نمی‌شود. بسیاری از این تفاهم‌نامه‌ها در حد اسناد باقی‌مانده‌اند و به دلیل نبود پیوست اجرایی، سازوکارهای مالی مستقل و ضعف در پیگیری نهادی، مغفول مانده‌اند.
قانون مغفول موافقت‌نامه تجارت آزاد ایران و ونزوئلا از سال 1384
نکته مهم دیگر، قانون موافقت‌نامه تجارت آزاد ایران و ونزوئلا است که در سال 1384 در مجلس شورای اسلامی تصویب شد. این قانون، بستر حقوقی و قانونی لازم برای کاهش تعرفه‌ها، تسهیل صادرات و واردات، تهاتر کالا و ایجاد زیرساخت‌های همکاری اقتصادی را فراهم کرده بود. با این حال، اجرای عملیاتی آن در طول سالهای بعد تقریباً متوقف ماند و تاکنون سازوکار اجرایی مشخصی برای آن ایجاد نشده است. این در حالی است که اجرای همین قانون می‌توانست به بازگشت روابط اقتصادی به سطح گذشته کمک شایانی کند.
ظرفیت‌های مشترک؛ بستر همکاری واقعی
ایران با برخورداری از فناوری در حوزه‌های نفت، گاز، پالایش، ساخت‌وساز، خدمات فنی و مهندسی، دارو، کشاورزی و انرژی‌های نو، می‌تواند نیازهای ونزوئلا در بازسازی زیرساخت‌ها را تأمین کند. در مقابل، ونزوئلا با منابع طبیعی فراوان، میلیون‌های هکتار زمین حاصلخیز، معادن غنی از جمله آلومینا و طلا و نیاز گسترده به دانش فنی، گزینه‌ای مناسب برای سرمایه‌گذاری و همکاری‌های راهبردی با ایران است.
فرصت‌هایی مانند کشت فراسرزمینی، احداث پالایشگاه مشترک، تهاتر نفت با کالا و خدمات، ایجاد بانک مشترک مستقل از سوئیفت و راه‌اندازی خطوط حمل‌ونقل مستقیم دریایی و هوایی هنوز بالفعل نشده‌اند، درحالی‌که زیرساخت قانونی و سیاسی آنها از سال‌ها پیش فراهم شده است.
شرکت‌های ایران‌خودرو و سایپا در ونزوئلا برای تولید محصولاتشان نمایندگی ایجاد کرده‌اند و اکنون نیز مونتاژ قطعات این شرکت‌ها در این کشور انجام می‌شود. خط تولید سایپا در ونزوئلا که از سال ۱۳۹۴ متوقف شده بود، با سفر شهید رئیسی رئیس‌جمهور وقت در سال 1402 به آمریکای لاتین، مجددا راه‌اندازی شد.
در سال ۱۴۰۱ صادرات هزار دستگاه ساینا و کوئیک تولیدی خودروسازی سایپا به این کشور در دستور کار قرار گرفت و تا پایان 1402 نیز هزار دستگاه دیگر وارد این کشور شد. با نگاهی به خیابان‌های کاراکاس پُر واضح است که خودروهای ایرانی از اقبال خوبی در میان اهالی آمریکای لاتین برخوردار هستند.
سفر دکتر قالیباف؛ احیای توافقات و آغاز مسیر اقدام
در چنین فضایی، سفر دکتر محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی به کاراکاس به‌عنوان نخستین مقصد وی در جریان سفر دوره‌ای به آمریکای لاتین را می‌توان تلاشی برای احیای ظرفیت‌های نیمه‌فعال دو کشور دانست. دیدارهایی که دکتر قالیباف با مقامات بلندپایه این کشور از حوزه آمریکای لاتین خواهد داشت و همچنین بازدید از مرکز فناوری ایران در ونزوئلا و گفت‌وگو با تاجران و فعالان اقتصادی، نشانه‌ای از نگاه تازه به اجرای توافقات و فعال‌سازی اسناد گذشته تلقی می‌شود.
راهکارهای پیشنهادی برای جهش در روابط اقتصادی
- اجرای کامل قانون موافقت‌نامه تجارت آزاد ایران و ونزوئلا با تعیین نهاد مسئول پیگیری و نظارت؛
- احیای نظام تهاتر و مکانیسم‌های مالی مستقل از سوئیفت؛
- راه‌اندازی خطوط کشتیرانی و پروازهای مستقیم منظم بین دو کشور؛
- ایجاد مرکز تجارت و نمایشگاه دائمی محصولات ایرانی در کاراکاس؛
- سرمایه‌گذاری در کشت فراسرزمینی، معادن و بازسازی زیرساخت‌های ونزوئلا توسط شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی؛
- ایجاد منطقه آزاد مشترک یا شهرک صنعتی ایرانی در ونزوئلا برای تسهیل حضور بخش خصوصی؛
- تبدیل ونزوئلا به پایگاه صادراتی ایران در آمریکای لاتین با حمایت لجستیکی و دیپلماتیک.
بازگشت روابط ایران و ونزوئلا به تراز سالانه 3 میلیارد دلار گذشته نه تنها ممکن، بلکه با اراده سیاسی موجود و فعال‌سازی ظرفیت‌های قانونی و فنی، کاملاً دست‌یافتنی است. فصل جدیدی در روابط دو کشور آغاز شده و اکنون زمان عبور از امضا به اقدام فرارسیده است.
