از میدان انقلاب اسلامی تا میدان انقلاب کوبا؛
تهران و هاوانا؛ هم‌پیمانانی مقاوم در دو سوی جهان برای عبور از تحریم
۱۶ خرداد ۱۴۰۴
نویسنده: فائزه ظهیری، دانشجوی مقطع دکتری ارتباطات دانشگاه آزاد تهران شمال
در ادامه روند تقویت روابط ایران با کشورهای مستقل آمریکای لاتین، رئیس مجلس شورای اسلامی به کوبا سفر کرد؛ آن هم در شرایطی که دو کشور با وجود تحریم‌های گسترده، همکاری‌های موفقی در حوزه‌هایی چون واکسن‌سازی، صنعت ریلی و تجارت داشته‌اند و اکنون تقویت دیپلماسی پارلمانی، مسیر این همکاری‌ها را به سطح راهبردی‌تری سوق داده است.
در شرایطی که نظم جهانی با سرعتی فزاینده در حال دگرگونی است، روابط ایران و کوبا به عنوان دو کشور مستقل، مقاوم و تحت تحریم، از ابعاد ژئوپلیتیکی و راهبردی قابل‌توجهی برخوردار شده است. اشتراکات تاریخی، اقتصادی و سیاسی این دو کشور، زمینه‌ساز شکل‌گیری یک همکاری چندلایه است که می‌تواند الگویی مناسب برای تعاملات جنوب-جنوب در عصر جدید باشد.
اشتراکات استراتژیک ایران و کوبا
ایران و کوبا هر دو در دهه‌های اخیر، سیاست خارجی خود را بر پایه مقابله با سلطه‌طلبی آمریکا و دفاع از استقلال ملی بنا کرده‌اند. عضویت در جنبش عدم تعهد، مواضع مشترک در سازمان ملل و تلاش برای تقویت چندجانبه‌گرایی، سبب شده تا این دو کشور در صف مقدم کشورهای مخالف با یکجانبه‌گرایی غرب قرار گیرند. ایران و کوبا همواره در مجامع بین‌المللی مختلف در حمایت از یکدیگر ظاهر شده و اجازه نداده‌اند کشورهای تمامیت‌خواه غربی آنها را به گوشه رینگ رانده و منزوی کنند.
کوبا در آمریکای لاتین نماد مقاومت در برابر امپریالیسم آمریکاست و ایران نیز در غرب آسیا چنین جایگاهی دارد. این تقارن ژئوپلتیکی در کنار منافع مکمل دو کشور از جمله توانمندی ایران در حوزه نفت و انرژی، و موقعیت کوبا در مجاورت ایالات متحده، فرصتی ویژه برای هم‌افزایی راهبردی میان تهران و هاوانا فراهم کرده است.
ظرفیت‌های اقتصادی و فناورانه برای همکاری‌های دوجانبه
۱. همکاری‌های بهداشتی و بیوتکنولوژیک
کوبا یکی از پیشروترین کشورهای منطقه در حوزه فناوری‌های زیستی و تولید واکسن به شمار می‌رود. انتقال فناوری واکسن کرونا «پاستوکووک» از کوبا به ایران و تولید آن در مؤسسه پاستور، نمونه‌ای موفق از این همکاری است.
کوبا همچنین فناوری ساخت واکسن هپاتیت B و دیگر واکسن‌های پایه را به ایران منتقل کرده است. این کشور با توسعه حداقل پنج واکسن بومی در حوزه کرونا، جایگاه خود را به‌عنوان یکی از مراکز علمی معتبر در حوزه سلامت تثبیت کرده است. ایران نیز با زیرساخت‌های قوی دانش‌بنیان و ظرفیت‌های گسترده علمی، آماده تعمیق این همکاری‌ها در سطح تولید، صادرات و تحقیق مشترک است.
در حال حاضر، موافقتنامه‌هایی میان ایران و کوبا برای صادرات بیش از ۱۲۰ قلم داروی ایرانی به این کشور به امضا رسیده و بازار دارویی کوبا به‌عنوان مقصدی باثبات و کم‌رقیب برای تولیدات ایران شناخته می‌شود. از سوی دیگر، داروهای تولید کوبا در بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین به‌عنوان یک نشان تجاری خاص، شناخته‌شده و دارای اعتبار هستند و تعرفه گمرکی صفر برای صادرات از کوبا به این کشورها برقرار است. در نتیجه، گسترش صادرات دارو از ایران به کوبا می‌تواند به‌عنوان سکوی پرش صادرات داروهای ایرانی به سراسر منطقه آمریکای لاتین مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
۲. تعاملات صنعتی، تجاری و مهندسی
در حوزه صنعت و تجارت، روابط ایران و کوبا وارد مرحله‌ای عملیاتی شده است. صادرات ۲۰۰ واگن باری از ایران به کوبا، همکاری در بخش‌های فولاد، معدن، انرژی و حمل‌ونقل، و همچنین اختصاص ۲۰۰ میلیون دلار اعتبار مهندسی از سوی ایران به کوبا از جمله گام‌های مهم در این مسیر به‌شمار می‌رود.
ایران همچنین طی سال‌های اخیر، صادرات کالاهای مصرفی به کوبا را گسترش داده و با راه‌اندازی کارخانه «آرد» در هاوانا توسط بخش خصوصی، حضور سرمایه‌گذاران ایرانی در آمریکای لاتین را تقویت کرده است.
دیپلماسی فعال پارلمانی در خدمت تقویت دیپلماسی عمومی
در امتداد همین روند، سفر اخیر دکتر محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی، به هاوانا به‌عنوان بخشی از سفر دوره‌ای به آمریکای لاتین، گامی مهم در تقویت مناسبات پارلمانی و راهبردی ایران با کوبا محسوب می‌شود.
قالیباف در این سفر با رئیس‌جمهور کوبا، میگل دیاز کانل، و رئیس مجلس ملی خلق این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. در این دیدارها، دو طرف بر توسعه روابط اقتصادی، علمی و سیاسی تأکید کرده و خواستار تقویت همکاری‌های پارلمانی و تبادل هیأت‌های تخصصی شدند.
قالیباف با تأکید بر اشتراکات راهبردی دو کشور، از آمادگی ایران برای گسترش همکاری در حوزه‌های زیربنایی، انرژی، داروسازی و مهندسی خبر داد و گفت این روابط می‌تواند به الگویی موفق برای تعاملات جنوب-جنوب در برابر فشارهای نظام سلطه تبدیل شود.
در جریان این سفر، قالیباف همچنین 4 کیت دارویی هسته‌ای ساخت ایران را نیز به طرف کوبایی اهدا کرد. این اقدام نمادینی از توانمندی علمی و فناورانه جمهوری اسلامی ایران در حوزه سلامت و داروسازی با استفاده از صنعت صلح‌آمیز هسته‌ای و نشان‌دهنده آمادگی تهران برای به‌اشتراک‌گذاری دستاوردهای بومی خود با کشورهای هم‌پیمان در مسیر مقاومت و استقلال است.
پیشنهادهایی برای تعمیق همکاری‌ها
با توجه به ظرفیت‌های موجود، مسیرهای متعددی برای توسعه همکاری‌های ایران و کوبا قابل ترسیم است:
- تشکیل کمیسیون‌های مشترک پارلمانی برای پیگیری توافقات
- استفاده از مدل تجارت تهاتری برای کاهش فشار تحریم‌ها
- گسترش همکاری در حوزه تولید و صادرات دارو و واکسن
- تقویت تبادلات علمی و دانشگاهی
- مشارکت در پروژه‌های مشترک زیرساختی و انرژی
- استفاده از ظرفیت کوبا برای تعامل با دیگر کشورهای آمریکای لاتین
آینده‌ای مشترک در محور مقاومت جهانی
همگرایی ایران و کوبا بیش از آنکه ناشی از ضرورت‌های مقطعی باشد، ریشه در رویکرد مستقل و مقاوم هر دو کشور دارد. این دو بازیگر مهم در دو منطقه استراتژیک جهان یعنی خلیج فارس و آمریکای لاتین، با درک منافع مشترک می‌توانند محور تازه‌ای از همکاری‌های راهبردی را شکل دهند؛ محوری که نه‌تنها در برابر فشارها و تحریم‌ها مقاوم است، بلکه ظرفیت صادرات امنیت، توسعه و فناوری را نیز داراست.
